Το επάγγελμα των οικονομολόγων δέχεται έντονη κριτική, τόσο μέσα από τις τάξεις του όσο και από άλλους κλάδους αλλά και από την κοινωνία. Μέρος αυτής της κριτικής είναι θεμιτό, αλλά υπάρχει κι ένα μέρος που είναι υπερβολή. Θα ήθελα συγκεκριμένα να μιλήσουμε για την άποψη πως τα οικονομικά είναι αποκλειστικά μια κοινωνική επιστήμη και ως εκ τούτου θα πρέπει να εγκαταλείψουν τις μαθηματικές τους αξιώσεις και να στραφούν σε μια πιο λογοτεχνική προσέγγιση.
Κατ’ αρχάς, ας μιλήσουμε για το επιχείρημα πως όταν βάζεις την λέξη “κοινωνική” μπροστά από την λέξη “επιστήμη”, όλα αλλάζουν. Το σκεπτικό εδώ είναι πως δεν μπορείς να ανακαλύψεις τις ακριβείς αρχές που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά ή τις δράσεις των κοινωνιών με τον ίδιο τρόπο που οι φυσικοί ερμηνεύουν τους νόμους της κίνησης των σωματιδίων ή με αυτόν που οι βιολόγοι προσδιορίζουν τις διάφορες λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Ακούμε τον κόσμο να το λέει συνέχεια αυτό.
Αληθεύει όμως; Στο βαθμό που μπορώ να γνωρίζω, πρόκειται απλώς για έναν ισχυρισμό που δεν έχει πολλά επιχειρήματα να τον στηρίξουν. Κανείς δεν έχει ανακαλύψει έναν νόμο του σύμπαντος που να λέει ότι δεν μπορείς να εντοπίζεις μοτίβα συμπεριφοράς στις ανθρώπινες κοινωνίες. Σίγουρα κάτι τέτοιο θα είναι δύσκολο -άλλωστε ο άνθρωπος είναι πολύ πιο περίπλοκος από ένα ηλεκτρόνιο. Αλλά δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος που να το καθιστά ανέφικτο.
Τουναντίον, υπάρχουν ήδη πάρα πολλές επιτυχίες. Οι οικονομολόγοι, για παράδειγμα, ήταν σε θέση να καταλάβουν πολλά για τον τρόπο με τον οποίο κατατίθενται οι προσφορές από ομάδες ανθρώπων στις δημοπρασίες. Σκεφτείτε τι επίτευγμα είναι αυτό! Μια ομάδα ανθρώπων μπαίνει στην αίθουσα δημοπρασιών, με ένα μείγμα από διαφορετικά υπόβαθρα, διαφορετικές νοοτροπίες, διαφορετικές επιθυμίες και διαφορετικές νοητικές ικανότητες. Κι όμως, παρ’ όλη αυτή την καλειδοσκοπική πολυμορφία, ένας οικονομολόγος μπορεί να μπει στην αίθουσα και να δώσει στον δημοπράτη ένα σημείωμα με μερικούς απλούς κανόνες που σχεδόν πάντα ελαχιστοποιούν την χρονική διάρκεια της δημοπρασίας και αφήνουν πιο ικανοποιημένους τους πλειοδότες.
Δεν πρόκειται απλά για μια υποθετική κατάσταση. Είναι η ίδια δύναμη που τροφοδοτεί το διαδίκτυο που χρησιμοποιείτε καθημερινά. Το διαδίκτυο χρηματοδοτείται κυρίως από τη διαφήμιση, και οι online διαφημίσεις πωλούνται με βάση μια μέθοδο δημοπρασιών που δημιουργήθηκε από τους οικονομολόγους. Οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κοινωνική επιστήμη – και σε μαθηματικά ακριβείς θεωρίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς- που ο παγκόσμιος ιστός είναι τόσο αποτελεσματικός στο να εκμαιεύει από εσάς τις πληροφορίες που θέλει και που εταιρείες όπως η Google μπορούν να βγάλουν χρήματα και να προσλαμβάνουν κόσμο.
Φυσικά, δεν είναι πάντα τόσο εύκολο. Οι άνθρωποι είναι έξυπνοι. Μπορούμε να σπάμε ή να παρακάμπτουμε κάθε κανόνα που ορίζει η κοινωνία. Αν βρείτε έναν κανόνα που μοιάζει να ερμηνεύει τον τρόπο συμπεριφοράς ομάδας ανθρώπων, θα πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί όσον αφορά την χρήση αυτού για τον έλεγχο των ανθρώπων. Αν το κάνετε, συχνά θα απογοητεύεστε. Για παράδειγμα, αν ανακαλύψετε ότι περισσότερα εγκλήματα διαπράττονται κατά την Ημέρα των Ευχαριστιών, μπορεί να προσπαθήσετε να μειώσετε την παραβατικότητα βγάζοντας περισσότερους αστυνομικούς στον δρόμο εκείνη την ημέρα. Οι εγκληματίες, ωστόσο, μπορεί να στραφούν στα Χριστούγεννα ή τις Απόκριες. Αυτός είναι ο λόγος που ο οικονομολόγος Charles Goodhart συμβουλεύει να μην χρησιμοποιούνται οι εμπειρικοί συσχετισμοί ως εργαλεία κοινωνικού ελέγχου.
Αλλά μερικές φορές, μπορείτε πραγματικά να σχεδιάσετε ανθρώπινα συστήματα που να λειτουργούν. Για παράδειγμα, η κατάρτιση διεθνών κανόνων υγιεινής έχει μειώσει δραματικά την απειλή των μεταδοτικών ασθενειών. Η φορολόγηση πολιτών για δημόσια έργα, έχει οδηγήσει σε καλύτερους δρόμους από αυτούς που θα είχαμε εάν τα πράγματα είχαν αφεθεί στον ιδιωτικό τομέα. Όπου και να κοιτάξουμε, βλέπουμε παραδείγματα χρήσης της κοινωνικής επιστήμης.
Τι γίνεται όμως με τα μαθηματικά; Είναι αλήθεια ότι πολλές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες των κοινωνικών επιστημών έχουν έρθει χωρίς εξισώσεις, θεωρήματα ή προσομοιώσεις σε υπολογιστές. Δεν χρειάζεται ανάλυση μήτρας για να γνωρίζει κανείς πως αν πούμε σε όλους να πλένουν τα χέρια τους, τότε οι λοιμώξεις θα υποχωρήσουν. Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι οικονομολόγοι θα πρέπει να εγκαταλείψουν τα φανταχτερά εργαλεία με τα οποία είναι τόσο ερωτευμένοι; Ή μήπως πρέπει απλώς να περιπλανηθούν παρατηρώντας τους ανθρώπους και γράφοντας μεγάλες, αναλυτικές περιγραφές για το πώς πιστεύουν ότι συμπεριφέρεται η οικονομία;
Περιστασιακά, ίσως θα μπορούσαν. Πιστεύω πως οι οικονομολόγοι επωφελούνται από την παρατήρηση του πραγματικού κόσμου. Για παράδειγμα, οι μακροοικονομολόγοι προσπαθούν από το 2008 να βάλουν τις τράπεζες στα μοντέλα για τους επιχειρηματικούς κύκλους, αλλά τα μοντέλα αυτά πιθανόν να μην είναι καλές περιγραφές του τρόπου με τον οποίο οι τράπεζες συμπεριφέρονται στην πραγματικότητα. Θα ήταν φρόνιμο για τους μακροοικονομολόγους να συμβουλευτούν τραπεζικούς αναλυτές των χρηματοοικονομικών τμημάτων των σχολών διοίκησης επιχειρήσεων, οι οποίοι έχουν περάσει τη ζωή τους μελετώντας τον πραγματικό κόσμο των τραπεζών. Σίγουρα, αυτό το είδος της επικοινωνίας απαιτεί αγγλικά (ή κάποια άλλη γραπτή γλώσσα), αντί για τα μαθηματικά. Τα μαθηματικά είναι ακριβή, γεγονός που τα καθιστά κατάλληλα για την μοντελοποίηση της συμπεριφοράς, αλλά ακατάλληλα για την επικοινωνία γενικών ιδεών.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα μαθηματικά πρέπει να εγκαταλειφθούν. Τα μαθηματικά επιτρέπουν την ποσοτική μέτρηση και πρόβλεψη, κάτι που οι λέξεις δεν μπορούν να κάνουν. Τα μαθηματικά ήταν αυτά που οδήγησαν στην θεωρία των δημοπρασιών και στη βελτίωση των συστημάτων ανταλλαγής οργάνων, ή και σε μια σειρά άλλων επιτυχημένων οικονομικών θεωριών που έχουν εφαρμοστεί σε ολόκληρη την κοινωνία μας.
Τα μαθηματικά είναι αυτά που επιτρέπουν στους οικονομικούς αναλυτές να κάνουν ποσοτικές προβλέψεις όλων των τύπων. Αυτές οι προβλέψεις δεν είναι πάντα ακριβείς και δεν φτάνουν τόσο μακριά στο μέλλον, αλλά είναι πολύ καλύτερες από ότι οι αόριστες προβλέψεις των ανθρώπων που χρησιμοποιούν μόνο λέξεις.
Και ουσιαστικά είναι τα μαθηματικά και η στατιστική τα εργαλεία εκείνα που επιτρέπουν στους οικονομολόγους να χρησιμοποιούν φυσικά πειράματα για να καταλάβουν ποιες πολιτικές λειτουργούν και ποιες όχι. Τα μαθηματικά συνιστούν βασικό εργαλείο για την εμπειρική επανάσταση που αλλάζει επί τα βελτίω το επάγγελμα του οικονομολόγου.
Ε ναι λοιπόν, η κοινωνική επιστήμη μπορεί να είναι επιστήμη. Θα υπάρχει πάντα μια θέση στον κόσμο για τους ανθρώπους εκείνους που χάνονται μέσα σε συγγράμματα και λογοτεχνικούς τόμους γεμάτους ασαφείς ιδέες για το πώς λειτουργούν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες. Όμως, χάρη στην ποσοτική κοινωνική επιστήμη έχουμε σήμερα επιπλέον εργαλεία στη διάθεσή μας. Αυτά τα εργαλεία έχουν ήδη βελτιώσει τον κόσμο μας και θα ήταν τεράστιο λάθος να τα αποσύρουμε.
Του Noah Smith
Πηγή www.capital.gr