Δεν είναι μόνο η κανονική απόκρυψη εισοδήματος, η λεγόμενη φοροδιαφυγή, που στερεί φορολογικά έσοδα από το δημόσιο ταμείο. Δεν είναι μόνο η φοροκλοπή, όπως η μη απόδοση ΦΠΑ. Δεν είναι μόνο το λαθρεμπόριο, που αποτελεί κλοπή των ειδικών φόρων κατανάλωσης. Είναι και η νομιμότατη φοροαποφυγή. Η χρήση, δηλαδή, όλων των νόμιμων «παραθύρων» που υπάρχουν στη φορολογική νομοθεσία και δίνουν τη δυνατότητα στους φορολογούμενους να μειώνουν το φορολογητέο εισόδημά τους ή την περιουσία τους και να πληρώνουν τελικά λιγότερο φόρο. Μάλιστα, ορισμένα από αυτά τα «παράθυρα» άνοιξαν με τον πιο πρόσφατο νόμο για τη φορολόγηση των εισοδημάτων, τον νέο Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, ο οποίος θεωρήθηκε από την τρόικα και το υπουργείο Οικονομικών ως η μέγιστη μεταρρύθμιση στο ελληνικό φορολογικό σύστημα. Τα «παράθυρα» που υπήρχαν υπάρχουν και άνοιξαν τα τελευταία δύο χρόνια και επιτρέπουν τη νομότυπη μείωση φόρων αφορούν, όχι μόνο τη φορολόγηση του εισοδήματος. Αφορούν και τη φορολογία κεφαλαίου, δηλαδή τα ακίνητα.
Η προσωρινή επικαρπία
Είχε καταργηθεί με διάταξη στο παρελθόν, αλλά τυπικά από την 1η Ιανουαρίου 2014 επετράπη και πάλι. Είναι η προσωρινή εκχώρηση επικαρπίας ακινήτων, η οποία επιτρέπει, όχι μόνο τη μεταφορά από φορολογούμενο σε φορολογούμενο εισοδήματος από ακίνητα (ενοίκια), αλλά στην ουσία και της ιδιοκτησίας των ακινήτων, επιτρέποντας τη σημαντική μείωση του φόρου. Οι φορολογούμενοι τους οποίους συμφέρει αυτή η πρακτική είναι όσοι έχουν σημαντικά εισοδήματα από ακίνητα, καθώς και όσοι έχουν σημαντική ακίνητη περιουσία. Η προσωρινή εκχώρηση επικαρπίας ε ναι μια απλή συμβολαιογραφική πράξη και το κόστος της περιορίζεται στο κόστος των συμβολαιογραφικών εξόδων (περίπου 1% της αξίας), ενώ συνήθως είναι αφορολόγητη, αφού γίνεται από γονιό σε παιδί, όπου υπάρχει υψηλό αφορολόγητο όριο στην φορολογία κεφαλαίου (300.000 ευρώ).
Παράδειγμα
Φορολογούμενος ηλικίας 50 ετών έχει ετήσιο εισόδημα από ενοίκια ύψους 50.000 ευρώ και η αξία των ακινήτων από την οποία εισπράττει τα ενοίκια ανέρχεται σε 600.000 ευρώ. Με βάση τα δεδομένα της φορολογίας εισοδήματος και κεφαλαίου, επιβαρύνεται σήμερα με φόρο εισοδήματος 13.860 ευρώ (11% για το εισόδημα έως 12.000 ευρώ και 33% για το τμήμα του εισοδήματος πάνω από τα 12.000 ευρώ), καθώς και προκαταβολή φόρου 7.623 ευρώ (55% του φόρου), δηλαδή συνολικά 21.483 ευρώ. Επίσης, για το σύνολο της ακίνητης περιουσίας του ο φορολογούμενος καλείται κάθε χρόνο να καταβάλει συμύ ληρωματικό ΕΝΦΙΑ ύψους 600 ευρώ (με τον κύριο φόρο του ΕΝΦΙΑ δεν ασχολούμαστε, καθώς επιβάλλεται ανά τετραγωνικό, ανεξάρτητα από τον αριθμό των συνιδιοκτητών του ακινήτου).
Ας υποθέσουμε ότι ο φορολογούμενος προχωρά στην προσωρινή εκχώρηση (π.χ. για πέντε χρόνια) του 50% της επικαρπίας της ακίνητης περιουσίας του. Επί της ουσίας, ο γιος του αποκτά ετήσιο εισόδημα από ενοίκια ύψους 25.000 ευρώ και αξία επικαρπίας ακινήτων ύψους 120.000 ευρώ (η αξία της επικαρπίας συναρτάται με την ηλικία του επικαρπωτή, και στην περίπτωση του φορολογούμενου ηλικίας 50 ετών αποτελεί το 40% της αξίας των ακινήτων). Αν γίνει αυτή η προσωρινή μεταβίβαση επικαρπίας, τότε ο καθένας από τους δύο φορολογούμενος (ο ιδιοκτήτης και ο γιος του) θα κ ληθεί να πληρώσει φόρο εισοδήματος μαζί με την προκαταβολή ύψους 8.695,5 ευρώ, δηλαδή συνολικό φόρο εισοδήματος, 17.391 ευρώ. Θα γλιτώσει δηλαδή ο φορολογούμενος από τον φόρο εισοδήματος το ποσό των 4.092 ευρώ. Επίσης, για συμπληρωματικό φόρο στον ΕΝΦΙΑ οι δύο φορολογούμενοι θα πληρώσουν συνολικά 80 ευρώ (υπάρχει αφορολόγητο όριο 300.000 ευρώ στον συμπληρωματικό φόρο), δηλαδή 520 ευρώ λιγότερα. Συνολικά, ο φορολογούμενος, μέσω της εκχώρησης επικαρπίας, θα γλιτώνει ετησίως το ποσό των 4.612 ευρώ.
Η κατά περίσταση… αγρότες
Είναι μία ακόμα πατέντα που προέκυψε από τον τελευταίο Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος. Σε αυτόν υπάρχει πρόβλεψη ότι τα τεκμήρια απενεργοποιούνται αν ο φορολογούμενος έχει ετήσιο πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα από μισθωτές υπηρεσίες ή αγροτικά εισοδήματα έως 9.550 ευρώ. Ας δούμε και σε ποιες περιπτώσεις έγινε χρήση αυτής της πατέντας, προκειμένου να γλιτώσουν φόρους οι φορολογούμενοι. Έγινε χρήση κυρίως από ελεύθερους επαγγελματίες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες το προηγούμενο φορολογικό έτος παρουσίασαν ζημιές.
Παράδειγμα
Μικρομεσαίος έμπορος (π.χ. ιδιοκτήτης καθαριστηρίου) πραγματοποίησε ζημιές ύψους 2.000 ευρώ. Με δεδομένο ότι έχει στην κατοχή του ένα ακίνητο και ένα ΙΧ, του προέκυψε τεκμαρτό εισόδημα ύψους 9.000 ευρώ και, παρά το γεγονός ότι στην επιχείρησή του έχει πραγματοποιήσει ζημιές, καλείται να καταβάλει φόρο εισοδήματος 26% από το πρώτο ευρώ για το τεκμαρτό εισόδημα μαζί με προκαταβολή φόρου 55%. Καλείται, δηλαδή, συνολικά να πληρώσει φόρο εισοδήματος 3.627 ευρώ. Ωστόσο, αν ο ίδιος φορολογούμενος δηλώσει έστω ένα ελάχιστο εισόδημα από αγροτική καλλιέργε ια (π.χ. από την παραγωγή ελαιόλαδου), τότε το τεκμήριο απενεργοποιείται και ο φόρος εισοδήματος μηδενίζεται. Αυτό γίνεται επειδή με βάση διάταξη που ίσχυσε για τα εισοδήματα του 2013 δεν χρεώνεται το τεκμήριο ατομικής διαβίωσης (3.000 για τον άγαμο και 5.000 για τον έγγαμο) σε όσους έχουν πραγματικό εισόδημα από μισθούς ή αγροτική εκμετάλευση έως 9.500 ευρώ, εφόσον το εισόδημα αυτό είναι υψηλότερο από οποιαδήποτε άλλη πηγή εισοδήματος. Επειδή ο φορολογούμενος δήλωσε ζημιές από την επιχειρηματική του δραστηριότητα, το υψηλότερο εισόδημα προκύπύ ει από την αγροτική εκμετάλλευση (μερικές εκατοντάδες ευρώ). Έτσι, φορολογείται με την κλίμακα των μισθωτών (ισχύει και για τους αγρότες) και δεν πληρώνει φόρο. Η φορολόγηση των αγροτών για τη χρήση 2014 και μετά γίνεται με συντελεστή 13% από το πρώτο ευρώ. Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση συμφέρει να δηλωθούν αγροτικά εισοδήματα εφόσον προκύπτουν ζημιές από την επιχειρηματική δραστηριότητα, αφού το τεκμαρτό εισόδημα θα φορολογηθεί με 13% αντί για 26% που ισχύει για τις επιχειρήσεις.
Ο παππούς πληρώνει τα δίδακτρα
Μια διαδεδομένη πατέντα τα τελευταία χρόνια για την παράκαμψη των τεκμηρίων διαβίωσης είναι αυτή της εικονικής ανάληψης δαπανών που αποτελούν τεκμήριο από συγγενικό πρόσωπο. Αυτό γίνεται κατά κόρον από φορολογούμενος οι οποίοι έχουν υψηλό αφορολόγητο εισόδημα, όπως είναι ελεύθεροι επαγγελματίες (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί κ.λπ.).
Παράδειγμα
Δικηγόρος δηλώνει καθαρό εισόδημα 12.000 ευρώ. Ο ίδιος έχει τεκμαρτό εισόδημα από οικογενειακή δαπάνη διαβίωσης, κατοχή ΙΧ και ακινήτων ύψους επίσης 12.000 ευρώ. Επίσης, και τα δύο του παιδιά φοιτούν σε ιδιωτικό σχολείο, που κάθε χρόνο του στοιχίζουν σε δίδακτρα το ποσό των 15.000 ευρώ. Αν στα τεκμαρτά του εισοδήματα προστεθεί και το τεκμαρτό εισόδημα για τα δίδακτρα, τότε το συνολικό τεκμαρτό του εισόδημα ανέρχεται στα 27.000 ευρώ. Σε αυτό το εισόδημα αντιστοιχεί φόρος εισοδήματος μαζί με την προκαταβολή 10.881 ευρώ. Ας δούμε και το τρικ. Τα δίδακτρα ε μφανίζεται να τα καταβάλει ο παππούς των παιδιών και έτσι το τεκμήριο μεταφέρεται στον παππού. Με δεδομένο ότι το συνολικό εισόδημα παππού και γιαγιάς μπορεί να καλύψει το σχετικό τεκμήριο, ο πατέρας γλιτώνει. Για το συγκεκριμένο «παράθυρο» υπάρχει διχογνωμία μεταξύ φοροτεχνικών για το κατά πόσο νομότυπο είναι. Ωστόσο, δεν υπάρχει μηχανισμός εντοπισμού, αφού δηλώνεται στο σχολείο ο Αριθμός Φορολογικού Μητρώου του παππού και έτσι δεν μπορεί να γίνει διασταύρωση με τον ΑΦΜ του πατέρα. Ακόμα όμως και στην περίπτωση που εντοπισθεί γονιός, τότε μπορεί να δηλώσει ότι έλαβε δωρεά χρηματικού ποσού από τον παππού ισόποση των διδάκτρων, η οποία φορολογείται με 10% επί του ποσού, αντί για 26%, που φορολογείται το τεκμαρτό εισόδημα.
Η πώληση του… μονόπετρου
Τα τελευταία χρόνια, με τη δριμεία επανεμφάνιση των τεκμηρίων διαβίωσης, εμφανίστηκε και μια ιδιαίτερη πατέντα για τη δικαιολόγησή τους. Είναι η πώληση αντικειμένων σημαντικής αξίας με την οποία καλύπτονται τεκμαρτά εισοδήματα. Για παράδειγμα, σε πολλές Εφορίες έχουν εμφανιστεί φορολογούμενοι οι οποίοι, προκειμένου να καλύψουν τεκμήριο, δηλώνουν ότι πούλησαν αντικείμενα υψηλής αξίας, όπως είναι ένα κόσμημα ή ακόμη και οικιακές συσκευές. Μάλιστα, προσκομίζουν στην Εφορία υπεύθυνες δηλώσεις, τόσο από τον πωλητή όσο και από τον αγορασύ ή, όπου αναγράφονται τα είδη και το ποσό που εισπράχθηκε… Μάλιστα, προσκομίζουν και αποδεικτικά για την καταβολή του σχετικού ποσού σε τραπεζικό λογαριασμό του πωλητή. Υπάρχουν προϊστάμενοι εφοριών οι οποίοι έχουν αρνηθεί να αναγνωρίσουν τις σχετικές βεβαιώσεις και ορισμένες περιπτώσεις έχουν καταλήξει στα δικαστήρια.
Το «μπλοκάκι» των 100.000 ευρώ
Οι φορολογούμενοι που έχουν πολύ υψηλό εισόδημα (π.χ. άνω των 70.000 ευρώ) έχουν κάθε λόγο αντί να εργάζονται ως μισθωτοί στον εργοδότη τους, να εργάζονται τυπικά ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Για παράδειγμα, το στέλεχος μιας επιχείρησης συμφωνεί να λαμβάνει 100.000 ευρώ ετησίως. Αν λάβει αυτά τα χρήματα ως μισθωτός, θα πληρώνει κάθε χρόνο φόρο εισοδήματος ύψους 46.892 ευρώ. Αν τα λάβει ως ελεύθερος επαγγελματίας, θα κληθεί να πληρώσει 29.500 ευρώ, χωρίς μάλιστα να έχουν υπολογιστεί εκπιπτόμενες επαγγελματικές δαπάνες που μειώνουν το φορολογητέο εισό δημα και τον φόρο εισοδήματος. Για να μπλοκάρει αυτό το τρικ, ο φορολογικός νομοθέτης έχει προβλέψει ότι φορολογείται υποχρεωτικά ως μισθωτός ο εργαζόμενος με μπλοκάκι, εφόσον έχει έως τρεις πελάτες και εάν έως το 75% του εισοδήματός του προέρχεται από έναν, εφόσον έχει ως επαγγελματική έδρα την κατοικία του και έχει έγγραφη σύμβαση με τον πελάτη του. Για να παρακάμψουν τη φορολόγησή τους ως μισθωτών οι φορολογούμενοι, είτε σε συμφωνία με τον εργοδότη δεν υπογράφουν σύμβαση εργασίας είτε δηλώνουν ως επαγγελματική έδρα κάποιον άλλο χώρο από αυτόν της κατοικίας τους.
Του Σπύρου Δημητρέλη
*Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Κεφάλαιο” της 10ης Ιανουαρίου 2015